ผลกระทบทางจิตใจและร่างกายจากแผ่นดินไหว: โรคแพนิคและโมชั่นซิกเนส

เหตุการณ์แผ่นดินไหวเป็นภัยธรรมชาติที่ส่งผลกระทบต่อมนุษย์ทั้งทางร่างกายและจิตใจ แม้ว่าประเทศไทยจะไม่ได้ตั้งอยู่บนรอยเลื่อนสำคัญที่ก่อให้เกิดแผ่นดินไหวรุนแรง แต่ประชาชนอาจได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหวที่เกิดขึ้นในประเทศเพื่อนบ้าน โดยเฉพาะในพื้นที่ภาคเหนือและภาคตะวันตก บทความนี้จะกล่าวถึงผลกระทบทางสุขภาพจิตและร่างกายที่อาจเกิดขึ้น โดยเน้นที่ภาวะแพนิค (Panic Disorder) และโรคโมชั่นซิกเนส (Motion Sickness) ที่อาจเกิดขึ้นในช่วงและหลังเหตุการณ์แผ่นดินไหว

โรคแพนิค (Panic Disorder) จากเหตุการณ์แผ่นดินไหว

อาการและลักษณะของโรค

โรคแพนิคหรือโรควิตกกังวลแบบตื่นตระหนก เป็นความผิดปกติทางจิตใจที่ผู้ป่วยจะมีอาการตื่นตระหนกอย่างรุนแรงและเฉียบพลัน เมื่อเกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหว ผู้ที่ประสบเหตุโดยตรงหรือแม้แต่ผู้ที่รับรู้ข่าวสารอาจเกิดอาการดังต่อไปนี้:

• หัวใจเต้นเร็วและแรง
• เหงื่อออกมาก
• มือสั่น
• หายใจติดขัด รู้สึกหายใจไม่ออก
• รู้สึกเจ็บหน้าอก
• คลื่นไส้ วิงเวียน
• รู้สึกเหมือนกำลังจะเป็นลม
• กลัวว่าจะเสียชีวิตหรือสูญเสียการควบคุม
• รู้สึกแยกตัวจากความเป็นจริง (Derealization)

อาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นอย่างเฉียบพลันและรุนแรง โดยอาจคงอยู่นานหลายนาทีจนถึงครึ่งชั่วโมง

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง

เหตุการณ์แผ่นดินไหวเป็นเหตุการณ์ที่คุกคามชีวิตและก่อให้เกิดความเครียดอย่างรุนแรง (Severe Traumatic Stress) ซึ่งสามารถกระตุ้นให้เกิดโรคแพนิคได้ โดยปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้บุคคลมีโอกาสเกิดโรคแพนิคหลังแผ่นดินไหวมากขึ้น ได้แก่:

1. มีประวัติโรควิตกกังวลหรือโรคซึมเศร้ามาก่อน
2. มีญาติสายตรงที่เป็นโรคแพนิค
3. เคยประสบกับเหตุการณ์สะเทือนขวัญมาก่อน
4. มีบุคลิกภาพที่วิตกกังวลง่าย
5. ได้รับผลกระทบโดยตรงจากแผ่นดินไหว เช่น บาดเจ็บ หรือสูญเสียคนใกล้ชิด

การรักษาและการดูแลตนเอง

1. การรักษาทางการแพทย์:
   • การบำบัดด้วยความคิดและพฤติกรรม (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)
   • ยาต้านอาการวิตกกังวล เช่น ยากลุ่ม SSRI หรือ Benzodiazepines ภายใต้การดูแลของแพทย์
2. การดูแลตนเอง:
   • เทคนิคการหายใจลึกและการผ่อนคลายกล้ามเนื้อ
   • การฝึกสติ (Mindfulness) และการทำสมาธิ
   • รักษาสุขภาพให้แข็งแรงด้วยการออกกำลังกายสม่ำเสมอ
   • หลีกเลี่ยงคาเฟอีน แอลกอฮอล์ และสารกระตุ้นอื่นๆ
   • พูดคุยกับคนที่ไว้ใจได้เกี่ยวกับความรู้สึกของตนเอง

โรคโมชั่นซิกเนส (Motion Sickness) จากแผ่นดินไหว

อาการและลักษณะของโรค

โมชั่นซิกเนสหรืออาการเมาจากการเคลื่อนไหว เกิดจากความไม่สอดคล้องกันระหว่างการรับรู้การเคลื่อนไหวของร่างกายกับสิ่งที่สมองประมวลผลได้ ในกรณีของแผ่นดินไหว ความรู้สึกว่าพื้นกำลังสั่นไหวแม้ในขณะที่คุณนั่งหรือยืนอยู่นิ่งๆ อาจทำให้เกิดอาการดังนี้:

• คลื่นไส้ อาเจียน
• วิงเวียนศีรษะ
• เหงื่อออกเย็น
• รู้สึกไม่สบายในท้อง
• หน้าซีด
• น้ำลายมาก
• ปวดศีรษะ
• หายใจเร็ว

นอกจากนี้ หลังจากแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ บางคนอาจยังรู้สึกว่าพื้นยังคงสั่นไหวแม้ว่าความจริงแล้วไม่มีการสั่นไหวแล้ว ปรากฏการณ์นี้เรียกว่า “Phantom Earthquake Sensation” หรือ “Earthquake Sickness” ซึ่งมีลักษณะคล้ายกับโมชั่นซิกเนส

สาเหตุและกลไกการเกิดโรค

โมชั่นซิกเนสจากแผ่นดินไหวเกิดจาก:

1. ความขัดแย้งของประสาทสัมผัส: ระบบการทรงตัวในหูชั้นใน (Vestibular System) รับรู้การเคลื่อนไหวของร่างกาย แต่สายตาอาจไม่เห็นการเคลื่อนไหวนั้น หรือในทางกลับกัน
2. การปรับตัวของสมอง: หลังจากแผ่นดินไหว สมองอาจยังอยู่ในภาวะเตรียมพร้อมรับมือกับการสั่นไหว ทำให้รู้สึกว่ายังมีการสั่นไหวอยู่
3. ความเครียดและความวิตกกังวล: ส่งผลให้อาการรุนแรงขึ้น เนื่องจากความเครียดทำให้ร่างกายไวต่อความผิดปกติมากขึ้น

การป้องกันและการรักษา

1. การปรับตัวและการดูแลตนเอง:
   • นั่งหรือนอนพักในที่สงบ
   • มองไปที่จุดคงที่ห่างไกลเพื่อช่วยให้สมองปรับตัว
   • ดื่มน้ำเพียงพอเพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ
   • หลีกเลี่ยงการอ่านหนังสือหรือใช้อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ในช่วงที่มีอาการ
2. การรักษาทางการแพทย์:
   • ยาแก้เมาเหตุการณ์เคลื่อนไหว เช่น Dimenhydrinate (Dramamine) หรือ Meclizine
   • ยาต้านอาการคลื่นไส้ เช่น Ondansetron
   • การฝึกการทรงตัวและการปรับตัวของระบบประสาท

ความเชื่อมโยงระหว่างโรคแพนิคและโมชั่นซิกเนส

ทั้งโรคแพนิคและโมชั่นซิกเนสจากแผ่นดินไหวมีความเชื่อมโยงกัน โดยอาการของทั้งสองโรคอาจเกิดร่วมกันและส่งเสริมซึ่งกันและกัน:

• ความวิตกกังวลและความเครียดจากโรคแพนิคอาจทำให้อาการโมชั่นซิกเนสรุนแรงขึ้น
• อาการวิงเวียนและคลื่นไส้จากโมชั่นซิกเนสอาจกระตุ้นให้เกิดอาการแพนิคได้
• ทั้งสองภาวะเป็นผลจากการตอบสนองของร่างกายต่อความเครียดรุนแรง

การเตรียมพร้อมรับมือกับผลกระทบทางจิตใจและร่างกายจากแผ่นดินไหว

1. การเตรียมพร้อมทางจิตใจ:
   • ศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับแผ่นดินไหวและวิธีรับมือ
   • วางแผนอพยพและฝึกซ้อมกับครอบครัว
   • เตรียมถุงยังชีพและอุปกรณ์ฉุกเฉิน
2. การดูแลสุขภาพจิตหลังเกิดเหตุ:
   • พยายามกลับสู่กิจวัตรประจำวันโดยเร็ว
   • พูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณ์กับผู้อื่น
   • ขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตหากมีอาการรุนแรง
3. การช่วยเหลือผู้อื่น:
   • สังเกตอาการผิดปกติในคนรอบข้าง
   • รับฟังอย่างเข้าใจโดยไม่ตัดสิน
   • แนะนำให้พบผู้เชี่ยวชาญหากจำเป็น

บทสรุป

เหตุการณ์แผ่นดินไหวส่งผลกระทบต่อสุขภาพกายและใจในหลายรูปแบบ โรคแพนิคและโมชั่นซิกเนสเป็นภาวะที่พบได้บ่อยในผู้ที่ประสบหรือได้รับผลกระทบจากแผ่นดินไหว การเข้าใจกลไกการเกิดโรค อาการ และวิธีการรักษาจะช่วยให้สามารถรับมือกับผลกระทบทางสุขภาพจากแผ่นดินไหวได้อย่างเหมาะสม หากมีอาการรุนแรงหรือเรื้อรัง ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตโดยเร็ว

แหล่งอ้างอิง

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC.
2. World Health Organization (WHO). (2019). International Classification of Diseases (11th Revision).
3. Norris, F. H., Friedman, M. J., Watson, P. J., Byrne, C. M., Diaz, E., & Kaniasty, K. (2002). 60,000 Disaster Victims Speak: Part I. An Empirical Review of the Empirical Literature, 1981-2001. Psychiatry, 65(3), 207-239.
4. Benson, A. J. (2002). Motion Sickness. In Medical Aspects of Harsh Environments (Vol. 2, pp. 1048-1083). Washington, DC: Office of the Surgeon General.
5. Ohta, Y., Araki, K., Kawasaki, N., Nakane, Y., Honda, S., & Mine, M. (2003). Psychological Distress Among Evacuees of a Volcanic Eruption in Japan: A Follow-up Study. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 57(1), 105-111.
6. กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข. (2023). แนวทางการดูแลจิตใจผู้ประสบภัยพิบัติ. กรุงเทพฯ: กระทรวงสาธารณสุข.
7. สมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย. (2022). แนวทางเวชปฏิบัติสำหรับโรควิตกกังวล. กรุงเทพฯ.
8. Bryant, R. A. (2019). Post-traumatic Stress Disorder: A State-of-the-art Review of Evidence and Challenges. World Psychiatry, 18(3), 259-269.
9. Chen, C., Takahashi, T., & Yang, S. (2015). Remembrance of the Great East Japan Earthquake and Tsunami: The Temporal Dimension of Emotional Experience. Emotion, 15(4), 430-441.
10. Disaster Mental Health Research Center, National Institute of Mental Health. (2023). Mental Health Response to Natural Disasters. Bethesda, MD.